اسباب حکم عقل عملیاسباب حکم عقل عملی به عوامل حکم عقل عملی به حُسن یا قبح یک شیء اطلاق می‌شود. ۱ - تعریفاسباب حکم عقل عملی، اسبابی است که موجب حکم کردن عقل عملی به بایسته بودن (حسن) و یا نبایسته بودن (قبح) فعلی می‌گردد. ۲ - اقسام اسباب حکم عقل عملیاین اسباب به حکم استقرا و تتبع - و نه حصر عقلی - به پنج قسم تقسیم می‌شود: ۱. ادراک مصداق کمال یا نقص بودن چیزی توسط عقل نظری ، موجب حکم عقل عملی به حسن یا قبح آن می‌گردد؛ ۲. ادراک ملائمت - لذت بخش بودن - یا ناملائمت - مولم یا درد آور بودن - چیزی برای نفس انسان توسط عقل نظری، موجب حکم عقل عملی است به این که انجام آنچه ملایم نفس است، پسندیده و انجام آنچه منافی و ناملایم نفس است، ناپسند می‌باشد؛ ۳. از اسباب حکم عقل عملی به حسن و قبح، وجود یک سلسله خلقیات انسانی است که در سرشت انسان‌ها وجود دارد و موجب مدح ستایش اخلاق و صفات فاضله و ذم نکوهش رذایل اخلاقی می‌گردد؛ برای مثال، شجاعت و کرم باعث مدح، و بخل وجبن، باعث ذم فاعل آن در نزد همگان است؛ ۴. انفعالات نفسانی، مانند رقت ، شفقت ، حمیت و غیرت که در وجود هر انسانی یافت می‌شود از اسباب حکم به حسن و قبح است؛ ۵. عرف و عادت مرسوم در جامعه نیز از این اسباب است؛ برای مثال، برخاستن به احترام شخص تازه وارد و یا پذیرایی از مهمان ، موجب حکم عقل به تحسین این کار می‌گردد. ۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۱۵۰، برگرفته از مقاله «اسباب حکم عقل عملی». |